Elektrolit Kapasitörler ya da Kondansatörler, içerisinde elektrolit çözeltisi bulunan genelde alüminyum folyo şeridinden oluşan kapasitörlerdir.
Elektrolit Kapasitörler kapasitans aralığı 0.1 µF ile 500,000 µF arasındadır. Geniş bir tolerans aralığına sahiptirler. Tolerans aralıkları genelde ±20% ya da daha fazlasıdır.
Sıcaklık katsayıları, genelde çalışma sıcaklıklarından daha yüksek ya da %20’dir.
Çalışma voltajları genelde 10 ile 400V arasındadır.
Elektrolit Kapasitörler, kutuplu kapasitörlerdir. Pozitif ve Negatif taraf dikkat edilerek devreye bağlanmalıdır. Negatif taraftaki bacak boyu pozitif tarafa göre daha kısadır ve kapasitör üzerinde negatif tarafı gösteren farklı renkte kutup bandı bulunmaktadır.
Elektrolit kapasitörlerin avantajı yüksek kapasitans değerlerine sahip olmalarıdır. Fakat tolerans değerleri %20 civarlarında olduğundan dolayı zamanlama ve filtreleme devreleri gibi çok hassas kapasitans değeri gerektiren yerlerde kullanılmazlar.
Tolerans değeri açıklamak gerekirse 100uF bir Kapasitör gerçek değeri aslında 80uF ile 120uF arasındadır. (Genelde -%20’dir, bazı elektrolit kapasitörlerde ±%20’dir.)
Kapasitör Nasıl Test Edilir?
Kapasitör ölçümü çok kolay gözükmesine rağmen özellikle LCR Metre gibi test cihazlarına, ölçüm sırasında önlemler alınmadığı takdirde en çok zararı veren komponentlerden biridir.
Multimetre ile Kapasitör Ölçümü
Direnç Ölçümü;
Eğer multimetrenizde kapasitans ölçümü yoksa, kapasitörün direncini ölçerek kapasitörün sağlam olup olmadığını anlayabilrsiniz.
Direnç polarize olmadığından dolayı, multimetre problarını kapasitörün negatif ya da pozitif tarafına doğru bağlamanın önemi bulunmamaktadır.
Ölçülen değer çok düşük, sıfıra (0 ohm) yakınsa kısa devre anlamına gelmektedir bu durumda kapasitörün zarar gördüğünü söyleyebiliriz.
Ölçülen değer çok yüksekse birkaç Mohm değerindeyse açık devre anlamına gelmektedir, bu durumda da kapasitörün zarar gördüğünü söyleyebiliriz.
Ölçülen değer on binlerce yada yüzbinlerce ohm ise (birkaç Mohm değil) kapasitörün sağlam olduğunu söyleyebiliriz.
Kapasitans Ölçümü ile ;
Eğer multimetrenizde kapasitans ölçüm bölümü varsa direkt olarak kapasitörü ölçebilirsiniz. Ölçüm sırasında polaritenin önemi bulunmamaktadır fakat kapasitörün boş olması tavsiye edilmektedir.
Elektrolit Kapasitörler tolerans değerleri genellikle ±20’dir. Okunan değer kapasitör değerinin genelde %20 altında ise kapasitör sağlam anlamına gelmektedir. Eğer çok düşük bir değer ölçüyorsanız kapasitörünüz bozuk anlamına gelmektedir.
Voltmetre ile ölçüm ;
Kapasitörler depolama cihazlarıdır. Kapasitörün çalışıp çalışmadığının görmenin bir diğer yolu, kapasitörü bir voltaj ile şarj etmek ve şarj sonunda kapasitörün voltajını ölçmektir.
Örnek vermek gerekirse, 9V pili, kapasitöre bağladığınız zaman eğer çok büyük bir voltaj değerine sahip kapasitör bağlamazsanız birkaç saniye içinde kapasitör dolacaktır. Elektrolit Kapasitörler kutuplu kapasitör olduğundan dolayı pozitif ve negatif uçlarını DC güç kaynağının ya da 9V pilin pozitif ve negatif tarafına bağlanmalıdır.
Ayrıca kapasitöre sağlanan voltaj değeri kapasitörün voltaj değerinden düşük olmalıdır. 9Volt pil ile test yapılan kapasitörün 16V ya da üstü olmalıdır.
9V pile bağlanan kapasitör birkaç saniye sonra şarj olmaktadır. Kapasitör 9V pilden ayrıldıktan sonra ölçülen voltaj değeri 9V civarlarında ise kapasitör sağlam anlamına gelmektedir. Eğer çok düşük bir voltaj değeri ölçülürse kapasitör zarar görmüştür ve değiştirilmesi gerekmektedir. (Bu testi yapmak için pilin dolu olduğundan emin olunmalıdır)
LCR Metre ile ölçüm ;
LCR Metre ile ölçüm yapılmadan önce kesinlikle kapasitörün deşarj edilmesi gerekmektedir. Dolu kapasitörlerin LCR Metre ile ölçülmesi sırasında LCR Metre zarar görebilmektedir. Eğer LCR Metreniz kapasitör ölçümünden sonra bir anda çalışmamaya ya da yanlış sonuçlar göstermeye başlamışsa büyük bir ihtimal LCR Metre ana kartında yada koruma sigortasında sorun oluşmuştur. LCR Metrenizi teknik servise göndermeniz gerekebilir.
Kapasitör Voltaj Değeri
Bir kapasitörün voltaj değeri, kapasitörün güvenli bir şekilde maruz kalabileceği ve depolayabileceği maksimum voltaj miktarıdır.
Kapasitörler bir depolama cihazıdır. Kapasitörlerin temel görevi bir yükü bir voltaj değerinde depolamalarıdır.
Kapasitörler, bir akünün yaptığı gibi bir devreye voltaj sağlamaktadırlar fakat kapasitörler voltajı bir aküden daha hızlı deşarj edebilmektedirler. Eğer bir devre için 12V gerekli ise kullanılacak kapasitör 12V ve üstü olmalıdır.
Kapasitörün voltaj değeri, kapasitörün şarj edeceği voltaj değil, maruz kalacağı maksimum voltaj anlamına gelmektedir. Eğer bir devrede 63V kapasitör kullanıldı ise, 63V ile beslenmedikçe 63 Volta kadar kadar şarj olmamaktadır. Bir kapasitör sadece DC güç kaynağından gelen voltaj seviyesine kadar şarj olmaktadır.
Eğer devrede kullanılan voltaj 25V ise, 25V kapasitör yerine daha yüksek voltaj değerine sahip kapasitör kullanmak gerekmektedir. 25V ya da daha düşük kapasitör kullanıldığı durumlarda dc güç kaynağında ki dalgalanmalardan dolayı kapasitör patlayabilir ve devre zarar görebilir. Devredeki voltaj değerine göre en az 1.5 katı voltaj değerine sahip kapasitör kullanılması önerilmektedir. Devrede voltaj kaynağı 16V ise en 25V kapasitör kullanılması tavsiye edilmektedir.
Devrede 16V Kapasitör vardı bunu daha yüksek voltaj değerine sahip kapasitör ile değiştirebilir miyim?
Evet, eğer devrenizde 16V kapasitör kullanılmış ve bu zarar gördüyse, elinizde de 16 V kapasitör yoksa kapasitans değeri aynı kalmak şartı ile daha yüksek voltaj değerde kapasitör kullanabilirsiniz.
Kapasitör Nasıl Deşarj Edilir ?
Eğer şarj olmuş bir kapasitörün iki ucuna aynı anda dokunursanız yada birbirine bağlarsanız çarpılabilirsiniz bu yüzden dolu kapasitörlerin uçlarına dokunmadan sadece gövde kısmına dokunmalısınız. Bazı forumlarda kapasitörün iki ucunu birbirine bağlandığı zaman deşarj olduğunu okuyabilirsiniz fakat bu kapasitörün çok düşük voltajlara sahip zamanlarda yapılmalıdır. Fakat kendi sağlığınız için kapasitörün bacaklarını birleştirmeniz önerilmemektedir.
Dolu kapasitörün uçlarına izolasyonlu bir tornavida ile dokunursanız kapasitörü deşarj edebilirsiniz. Fakat bu işlemi yapmadan önce tornavidanızın kesinlikle izolasyonlu olduğundan emin olmalısınız. İzolasyonlu tornavidanızın en az 1000V olmasına özen göstermeniz gerekmektedir.
İzolasyonlu tornavidayı aynı anda kapasitörün bacaklarına dokunduğunuz zaman bir elektriklenme olduğunu fark edeceksiniz, birkaç kez bu işlemi yaptıktan sonra kapasitör deşarj olacaktır fakat emin olmak için kapasitör voltajını ölçmeniz gerekmektedir. 10 Voltun altında bir değer görürseniz kapasitör deşarj olmuş anlamına gelmektedir.
Kapasitörün uçlarına direnç bağlayarak kapasitörü deşarj edilebilmektedir. Fakat bu işlemi çıplak el ile direkt olarak kapasitöre direnç bağlayarak yapmamanız gerekmektedir. En güvenilir yöntem direncin ayaklarına timsah uçlu (krokodilli) bir kablo lehimleyerek yapılmasıdır. Direnç ayaklarına lehimlenen kabloların elektrikçi bandı ile kaplanması güvenlik bakımından gerekmektedir. Korokodil tarafınıda kapasitöre bağlamak gerekmektedir.
Kullanılan direnç değeri, kapasitörün sakladığı voltaj değeri ne kadar büyükse o kadar yüksek olmalıdır. Eğer kapasitörün sakladığı değer çok büyük bir voltaj değeri ise birkaç megaohm değerine sahip direnç kullanılmalıdır.
Kullanılan direnç ne kadar büyük olursa Ohm yasası gereği üzerinden akan akım o kadar küçük olacaktır. Büyük bir direnç kullanmak kapasitörün boşalması için geçen süreyi arttırsa da tehlikeli bir durumun meydana gelmemesi ve güvenliği sağlamak için çok önemlidir.